“De zeitgeist is een barst in de matrix”
Kirstine Fratz onderzoekt de tijdgeest. Zij is een van de sprekers op Bits & Pretzels 2022 in München. Fratz legt ons uit hoe de zeitgeist collectieve verlangens aanwakkert en wat dit betekent voor de mobiliteitstransitie.
De 49-jarige Kirstine Fratz is met name in Duitsland een veelgevraagd spreker over de zeitgeist.
De 49-jarige Kirstine Fratz is met name in Duitsland een veelgevraagd spreker over de zeitgeist.
Het ‘Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal’ geeft de volgende betekenis aan ‘zeitgeist’ en het Nederlandse synoniem ‘tijdgeest’: “De heersende wijze of trant van denken en handelen in een zekere tijd, een bepaalde historische periode.”
Heeft u een eigen definitie van de tijdgeest, de zeitgeist?
Tijdens mijn onderzoek heb ik de volgende definitie ontwikkeld: de zeitgeist is een tijdelijke belofte voor een geslaagd leven. Deze geest fluistert ons voortdurend toe: ‘Er kan nog meer, het kan ook anders.’ De zeitgeist laat ons dus inzien hoe ons leven kan zijn en stuurt op die manier de maatschappij in een nieuwe richting. Een richting die niet was gepland en die we ons voorheen niet konden voorstellen. Zonder de zeitgeist, bijvoorbeeld omdat we ons vasthouden aan een bepaalde cultuur, is er geen sprake van nieuwe perspectieven.
In Nederland gebruiken we zowel het Duitse als Nederlandse woord. Het is geen nieuw begrip, dus waar komt uw interesse vandaan?
De zeitgeist staat opnieuw in de belangstelling door de vele grote en kleine crisissen van de laatste jaren. Steeds meer mensen vragen zich af welke grotere mechanismen achter de veranderingen in de maatschappij schuilgaan en wat de echte motor is achter culturele evolutie. Ik kom oorspronkelijk uit de hoek van het trendonderzoek en in dat werk voelde ik al dat er een dag komt waarop we niet steeds opnieuw trends achterna lopen.
Wat is het verschil tussen een trend en de zeitgeist?
Trends zijn nakomelingen van de tijdgeest. De tijdgeest biedt een nieuwe versie van het ideale leven en laat ons dat weten, de ene keer luidkeels, de andere keer in stilte. Deze beloftes nestelen zich in de maatschappij en duiken in de vorm van allerlei kleine trends op in ons leven. Denk aan trends op het gebied van eten en drinken, leefstijl, werk en gezondheid. Van een nieuwe chocoladesmaak tot aan een kinderdagverblijf dat eerst ‘Ukkie’ heette en nu bijvoorbeeld ‘Play academy’. In tegenstelling tot trends geeft de zeitgeist ons inzicht in het culturele onderbewuste, waaruit culturele evolutie ontspruit.
“De zeitgeist treedt op de voorgrond als vertrouwde sociale patronen niet meer voldoen”
Kirstine Fratz
Hoe volgt u maatschappelijke veranderingen?
Bij onderzoek naar de zeitgeist gaat het er vooral om het heden te bestuderen. De zeitgeist treedt op de voorgrond als vertrouwde sociale patronen niet meer voldoen. Ik noem dat de barst in de matrix. Dat is het moment waarop iemand zich realiseert dat er nieuwe opvattingen ontstaan. De geest van optimisme waart rond. Ik ben altijd op zoek naar zulke barsten. Vervolgens let ik erop welke veranderingen plaatsvinden.
Noem eens een voorbeeld?
Op dit moment merk ik steeds vaker dat bij bedrijven de focus op lineaire groei plaatsmaakt voor een mensgerichte houding. Als we de mens niet centraal stellen, is er voor ons geen toekomst, is de achterliggende gedachte. Dat is nogal een verandering. De transitie van lineaire groei naar steeds meer aandacht voor de mens en het milieu past absoluut in de huidige tijdgeest. Je hoort mij niet zeggen dat alles even soepeltjes gaat, maar het überhaupt erover nadenken, de verwachtingen die er zijn en de druk die wordt gevoeld, horen beslist bij de tijdgeest die aan het werk is.
Kirstine Fratz adviseert bekende merken en bedrijven, doceert aan hogescholen en schreef het boek ‘Das Buch vom Zeitgeist – Und wie er uns vorantreibt’ (‘Het boek over de tijdgeest – en hoe die ons vooruithelpt’).
Audi x Bits & Pretzels 2022
Hoe kunnen ondernemingen optimaal aanhaken bij de tijdgeest?
Dat is voor hen altijd een uitdaging. Ze werken nou eenmaal volgens een bepaalde structuur en als je die gaat veranderen kan dat zowel positief als negatief uitpakken. Gelukkig zijn er in elke organisatie medewerkers die hierbij kunnen helpen. Ik heb het over degenen die de barsten in de matrix zien en die goede ideeën hebben hoe het bedrijf daarop kan inspelen. Bedrijven moeten vooral openstaan voor de inbreng van deze medewerkers en actief een culturele evolutie bewerkstelligen. Dat is veel duurzamer en brengt meer betekenis en geluk met zich mee dan op trends reageren.
Welke rol speelt de zeitgeist in progressief denken?
Een hele grote. De zeitgeist inspireert progressief denken. De zeitgeist zorgt voor het perspectief waarin progressieve gevoelens komen bovendrijven. De zeitgeist geeft zelfs een duwtje in de rug om progressief denken in daden om te zetten.
Hoe beïnvloedt de tijdgeest de mobiliteitstransitie?
Door middel van de diepe verlangens van mensen. In de toekomst is er veel meer keuze uit vervoersmodaliteiten. Ik zie elektrische auto’s als een innovatief experiment en beslist niet als een eindstation. Het is belangrijk om ermee door te gaan en te blijven nadenken over de uitgangspunten. Het valt me op dat onze maatschappij om veel ondersteuning vraagt voor mobiliteit. Mobiliteit zorgt meer voor ons dan wij voor mobiliteit en dat moet ons vertrekpunt zijn. Factoren zoals kunstmatige intelligentie en digitale verbanden worden steeds belangrijker. Mobiliteit wordt misschien eerder een dienst dan een product dat mensen aanschaffen. Mobiliteit als service voor mensen en het milieu gaat volgens mij nog verbazingwekkende innovaties opleveren.
“Een culturele evolutie bewerkstelligen is veel duurzamer dan op trends reageren”
Kirstine Fratz
“Onze cultuur verandert als een diep verlangen zich aandient” is een van de vaste stellingen in de presentaties van Kirstine Fratz.
De zeitgeist is voor Kirstine Fratz geen verzameling trends, maar een sterke creatieve kracht in de samenleving.
“Onze cultuur verandert als een diep verlangen zich aandient” is een van de vaste stellingen in de presentaties van Kirstine Fratz.
De zeitgeist is voor Kirstine Fratz geen verzameling trends, maar een sterke creatieve kracht in de samenleving.
