Designers willen positieve actie

Als de mannen van Formafantasma zich in een materiaal verdiepen, laten ze voorlopig niet meer los. Zo kwam in 2017 de National Gallery of Victoria (NGV) in Melbourne met de vraag om een bepaald materiaal te onderzoeken. De reputatie van de materiaalnerds was dus al doorgedrongen tot Australië. De contextuele benadering die het duo in Eindhoven had ontwikkeld en in Amsterdam had geperfectioneerd, had de aandacht getrokken van de NGV. “Wat betreft de onderwerpkeuze kregen we volledig de vrije hand,” herinnert Farresin zich. Het enige wat vaststond, was dat het iets met meubels te maken moest hebben, want daarop concentreert de NGV-collectie zich.

Het team ging op onderzoek uit en al snel werd een materiaalthema gevonden. De Australische economie is voor een groot deel afhankelijk van mijnbouw. “Dat vonden we opmerkelijk en dus gingen we daarmee aan de slag voor wat het Ore Streams-project zou worden. Toen we dieper in de materie van kostbare metalen doken, ontdekten we dat de meeste materialen waarin metaal zit, nu uit hergebruikte delen bestaan. Uit een kubieke meter oude computeronderdelen haal je net zoveel goud als uit zeventien ton erts.”

Farresin verduidelijkt zijn recyclingbevindingen: “Helaas zie je dat innovaties zich tegenwoordig niet op alle vlakken manifesteren, maar alleen daar waar de gebruiker er iets van merkt. Ik houd ook van handige en mooie voorwerpen, maar ik vraag me wel af of het terecht is als je iets innovatief noemt en intussen de steeds maar kleinere componenten binnenin schaamteloos verlijmt. Dat bemoeilijkt recycling onnodig en het proces wordt er duurder door. Je moet je dus afvragen: wanneer is echt sprake van innovatie?” Behalve verlijmde onderdelen kent iedereen de bizarre soorten schroeven die in apparaten zitten. Je zou de schroeven ook sectorbreed kunnen standaardiseren, vindt Farresin, want dan kun je pas echt spreken van innovatief en duurzaam. Bovendien weet iedereen dan, van productgebruiker tot en met medewerker van een verwerkingsbedrijf, waar men aan toe is.

Voor Formafantasma zit de meerwaarde van dergelijke onderzoeken er niet in dat het team met de opgedane kennis knappe meubels maakt van elektroschroot om in te haken op de consumententrend van upcycling. Farresin: “Onze projecten en tentoonstellingen, met name Ore Streams, vertellen aan de hand van video’s, teksten en installaties de reis die het materiaal aflegt. Met andere woorden, we gebruiken de informatie uit ons onderzoek om de bezoeker te informeren. Natuurlijk hebben we voor Ore Streams en de National Gallery of Victoria ook kantoormeubelen gemaakt van oude computers, maar je kunt de huidige duurzaamheidsproblematiek niet vanaf productniveau aankaarten.”

In 2020 opende in de Londense Serpentine Galleries de Formafantasma-tentoonstelling ‘Cambio’. In Cambio staat de houtindustrie centraal. Samen met Ore Streams vormt deze expositie de basis voor de nieuwe masterrichting geo-design aan de Design Academy Eindhoven, gericht op duurzaamheid. Misschien kun je als ontwerper in je eentje de wereld niet veranderen, zegt Farresin, maar je moet het in elk geval proberen.

De interessante expositie staat ook online op cambio.website. Daarnaast is er orestreams.com waarop Formafantasma uitgebreide achtergrondinformatie heeft staan over Ore Streams. Het ontwerpbureau prikkelt graag de nieuwsgierigheid van mensen en het wil het complete verhaal vertellen dat achter gebruiksobjecten zit. Het doel is: met die kennis kan iedereen goed geïnformeerd keuzes maken over wat leuk is en wat echt nodig. Farresin: “We zijn allemaal gek op spullen, maar er moet wel een verhaal bijzitten dat ons interesseert.”